“Homoseksualiteit heeft mijn leven gered”

Een interview met regisseur Roger Ross Williams, ‘American Jail’ (2018)

Bewogen door de dood van zijn jeugdvriend, bespreekt Academy Award-winnende filmregisseur Roger Ross Williams in zijn provocerende en persoonlijke documentairefilm de krachten die het wijdverspreide gevangenissysteem van de Verenigde Staten leiden. Wij spraken met Williams over zijn carrière, zijn documentaire American Jail en zijn politieke opvattingen over de huidige situatie in de Verenigde Staten.

Tekst: Feargal Agard

Beginnend met prachtig geanimeerde scènes, krijgen we inzicht in de kindertijd van Williams. Geboren in 1970 in Easton (Pennsylvania) groeide hij op in een stad en een buurt waar men te maken had met rassenkwesties, armoede en criminaliteit. Kattenkwaad uithalen en het stelen van rijke witte personen waren daden die jongeren in zijn buurt bezighielden. Drugsmisbruik en alcoholisme lagen overal op de loer in die buurt. Hierna volgen we Williams in zijn zoektocht in het deconstrueren en onthullen van alles wat onjuist is met het strafrechtelijk systeem van de Verenigde Staten. Waarbij arme (witte) mensen, minderheden, mensen van kleur, maar vooral zwarte mensen slachtoffer zijn.

Cijfers

De cijfers in deze documentaire zijn duizelingwekkend. De Verenigde Staten heeft zowel in percentages als in aantallen de hoogste opsluitingsgraad van de wereld: 2,2 miljoen gevangenen. Het meest opvallende is dat vijftig procent van de gevangenen zwarte Amerikanen zijn. Vastgehouden in een systeem dat je zult herkennen – na het zien van American Jail en het begrijpen van de ‘rechtvaardigende’ rol die de 13e amendement speelt als onderdeel van moderne slavernij.

De Verenigde Staten heeft zowel in percentages als in aantallen de hoogste opsluitingsgraad van de wereld: 2,2 miljoen gevangenen.

Feargal Agard: “American Jail was erg duidelijk op zichzelf, provocerend en heel persoonlijk. Ik ben me ervan bewust dat de dood van je jeugdvriend Thomas Alvin je ertoe bewoog om terug te gaan naar Easton en het gevangenissysteem te onderzoeken die ervoor zorgde dat hij zelfmoord pleegde. Kun je uitleggen waarom deze documentaire op dit moment zo relevant is?”

Roger Ross Williams: “Het is altijd relevant wanneer 2,2 miljoen mensen achter de tralies opgesloten zitten en velen met weinig hoop om eruit te komen. We hebben het over verloren levens, hun getroffen families en hun gemeenschappen die zijn gedecimeerd door het strafrechtelijk systeem. Dat is een probleem van iedereen. Het is een Amerikaans probleem en niet alleen het probleem van degenen achter de tralies. Het is van invloed op het land en de economie. We spenderen elk $200,- per dag om een gevangene te huisvesten die een bijdrage zou kunnen leveren aan de Amerikaanse economie. Een andere reden waarom het op dit moment relevant is, wordt belichaamd in één woord of beter gezegd één naam die het compleet relevant maakt voor iedereen om betrokken te zijn bij dit strafrechtelijk probleem. Dat is Trump.

Hij lijkt volledig gefocust te zijn op ras, door mensen te verdelen en de hervorming van het strafrecht terug te draaien. Wat veel mensen niet weten, is dat dit hele gevangenissysteem in feite een verlengstuk is van de slavernij. Dat begon met de 13e amendement en de Jim Crow wetten en nu gaat het verder als een verborgen vorm van moderne slavernij. Voor iemand als Donald Trump is dat iets geweldigs, want Trump zou heel blij zijn als elke arme, elke minderheid of elk zwarte persoon in Amerika achter de tralies zou zitten.

“Trump zou heel blij zijn als elke arme, elke minderheid of elk zwarte persoon in Amerika achter de tralies zou zitten.”

We leven in een tijd van crisis omdat we vóór Trump president Obama hadden die de problemen in dit systeem daadwerkelijk aan het bestrijden was door het strafrechtstelsel te hervormen. Hij heeft toen stappen ondernomen in een poging om dit systeem te hervormen. Trump wil ons terugbrengen naar de donkere Middeleeuwen. Mensen moeten zich daarvan bewust zijn. Het is tijd om erop uit te gaan en goed te stemmen, niet alleen tegen mensen als Trump, maar ook tegen mensen als Jeff Sessions. Sessions is een overblijfsel van de Jim Crow south en een bewezen racist, maar als de ‘Attorney General’ van de Verenigde Staten is hij het hoofd van de

Amerikaanse ministerie van Justitie. Dat is vergelijkbaar met een plantage-opzichter, maar dan van een strafrechtsysteem. Het staat voor het crisismoment waarin we leven en mensen moeten wakker worden en ertegen vechten. Het is de meeste mensen niet bekend, maar dit is een soort van de ‘burgerrechtenbeweging’ van onze tijd. We zouden op dezelfde manier betrokken moeten zijn zoals wij als mensen van kleur tijdens de burgerrechtenbeweging in de jaren vijftig en zestig, maar dan met het strafrechtsstelsel. Omdat ze ons opsluiten en de sleutel weggooien.”

Agard: “Begrijp je waar het vandaan komt? Waarom mensen dit probleem niet zien?”

Williams: “Ik bedoel het is omdat we arme mensen, minderheden en mensen van kleur opsluiten. Amerika maakt zich gewoon niet druk om die mensen. Ze zien ze als vervangbaar. Dus het is vrij duidelijk voor mij. Ik weet niet of het voor de meeste Amerikanen wel duidelijk is, maar ik heb deze film gemaakt en het is gelukt  deze uit te laten zenden op CNN, een groot platform met 100 miljoen mensen; in de hoop dat Amerika misschien zou kunnen proberen te begrijpen wat er gebeurt en het respons tot nu toe is ongelofelijk geweest. Ik weet dat jij het weet en mensen in mijn sfeer en gemeenschap weten ze ervan, maar de meeste Amerikanen niet. Het is schokkend toen ik zoveel tweets en e-mails kreeg en ze zeggen: “Ik had geen idee dat dit in Amerika gaande was.” Het komt omdat de meerderheid van de Amerikanen verdoofd is, in de realiteit waarin ze leven. Ik bedoel, kijk naar onze president die een realityshow-ster en een fraudeur. En de Amerikanen geloven hem.”

“Onze president is een realityshow-ster en een fraudeur. En de Amerikanen geloven hem.”

Agard: “Ik heb ook het gevoel dat dit komt omdat ze te horen krijgen dat ze allemaal per definitie geharde criminelen zijn die hun straffen volledig verdienen.”

Williams: “Er wordt hen verteld dat er meer misdaad gebeurt in minderheidsgemeenschappen en dat is niet waar. Brett Kavanaugh zit in zijn studentenhuis black-out dronken en vrouwen te verkrachten. Denk je dat Brett Kavanaugh naar de gevangenis gaat? Nee, hij mag een Associate Justice worden van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten. In werkelijkheid hoeven bevoorrechte (rijke) witte mannen nooit voor hun misdaden te betalen, terwijl het strafrechtelijk systeem wordt gebruikt om in wezen afwijkende stemmen weg te stoppen. Ik zou me graag voorstellen dat nog een miljoen Afro-Amerikanen en hun bondgenoten de straat op gaan protesteren en pleiten voor hun rechten omdat 2,2 miljoen mensen in de gevangenis zitten waarvan vijftig procent zwarte mensen zijn. Terwijl de Afro-Amerikaanse bevolking in de Verenigde Staten slechts 14 procent is. Het is vrij duidelijk wat er aan de hand is en we leunen achterover en we kijken hoe iemand zoals Brett Kavanaugh wordt benoemd tot lid van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten.”

Agard: “Ik heb je oeuvre gevolgd en onderzocht en er is een vraag die in me opkwam. Zie jij jezelf als een politieke filmmaker? Is dat jouw missie? Is dat waar jij je inspiratie vandaan haalt?

Williams: “Ik denk dat ik mijn inspiratie put uit onrechtvaardigheden, de onrechtvaardig behandelde mensen en gemeenschappen die zijn achtergelaten of vergeten. Dat is waar al mijn films over gaan. Ik wil een licht schijnen op deze onderwerpen. Ja! Verdorie, ik ben een politieke filmmaker. Elke film heeft zijn eigen standpunt en ik maak deel uit van de verhalen die ik vertel en ik neem hier mijn ervaring op als een zwarte homoseksuele man die in Amerika woont en over de hele wereld gaat.”

“Ja! Verdorie, ik ben een politieke filmmaker.”

Agard: “Dat brengt me bij de volgende vraag en het is ook heel persoonlijk voor mij. Het viel me echt op toen je zei dat “homoseksualiteit je leven redde.” Ik geloof dat ik dat onmiddellijk begreep, maar zou je daar wat over kunnen uitweiden? Omdat ik voel dat veel mensen dat niet zouden begrijpen.”

Williams: “Als kind groei je op en ga je naar de middelbare school in de gemeenschap waar ik woonde en de wereld is homofoob. Je denkt dat het het einde van de wereld is, omdat mensen me afwezen en gehaat hebben voor wie ik ben. Ik moest weg uit die al onderdrukte gemeenschap. De kansen voor hen waren gering. Er is een geschiedenis van drugsmisbruik en de enige manier om te ontsnappen voor mij was om naar de stad New York te gaan waar er een hele wereld is van mensen zoals ik en waar ik mezelf kan zijn. Het was bevrijdend en oog-openend en ik denk niet dat ik ooit achterom keek. Veel mensen met wie ik ben opgegroeid, hebben hun gemeenschap nooit verlaten. Ik ontsnapte alleen maar omdat ik wist dat ik daar in een leugen leefde. Ik leefde voor hen, niet voor mezelf.

“Deze kinderen moeten beseffen dat er meer is buiten hun situatie.”

Niet elke homoseksuele persoon ontsnapt en dat is triest. Er was een moment tijdens de productie waarin ik voelde dat ik me moest concentreren op de massale opsluiting en niet op mijn seksualiteit, maar het was Courtney Saxton van CNN die me eraan herinnerde dat ik moest zeggen wat ik voelde. Ze zei: “Je hebt me verteld dat homoseksualiteit je leven heeft gered, dat moet je zeggen! Je moet het publiek laten weten, want er zijn kinderen in heel Amerika en over de hele wereld die zich in een vergelijkbare situatie bevinden of zouden kunnen zijn.” Deze kinderen moeten beseffen dat er meer is buiten hun situatie.

Agard: “Tegen het einde van de film zit je in een cirkel met een groep jonge gedetineerde mannen. Er is een moment waarop je emotioneel ontroerd leek door hun verhalen. Zou je kunnen uitdrukken wat er op dat moment door je heen ging?”

Williams: “Ik denk dat dat moment ging over ‘overlevingsschuld’. Deze jonge slimme mannen die eigenlijk in dezelfde situatie waren opgegroeid als ik maar ze hadden niet zoveel geluk. Het kan zijn dat ze niet de drang hadden om weg te lopen zoals ik, omdat ik de gemeenschap wilde verlaten die mijn seksualiteit niet accepteerde. Maar het had de andere kant op kunnen gaan en ik denk dat ik daarom een overlevingsschuld voelde. Ik dacht bij mezelf: Ik woon in New York met een zeker hoeveelheid aan succes en eigen voorrecht en ik had de verbinding verloren met waar ik vandaan kwam. Toen ze hun verhalen begonnen te vertellen, gingen ze rond in een cirkel die uren en uren duurde en hun verhalen waren allemaal hetzelfde. Over alleenstaande moeders en ik had ook een alleenstaande moeder. Bepaald geweld, drugsgebruik, alcoholisme en het vinden van gemeenschap in een bende alsof het een soort van hun bestemming was. Ik kon geen gemeenschap vinden in een bende omdat de bendeleden zouden zeggen, “oh maar hij is een flikker. Ik ga hem in elkaar slaan.”

“Ik kwam niet in de buurt van bendes. Ik wilde boeken lezen en studeren. Dat was mijn uitweg.”

Dus ik kwam niet in de buurt van bendes. Ik wilde boeken lezen en studeren. Dat was mijn uitweg. Maar ik kon zien waarom ze gemeenschap in een bende vonden en hoe het hen op dit pad heeft geleid en ik denk dat ik me diep schuldig voelde en ik brak. Je ziet daar een klein beetje van in deze film maar ik huilde als een baby tijdens de verhalen. Mijn schouders schokten terwijl ik hevig hijgde van het huilen omdat ik naar al hun verhalen had geluisterd en ik de pijn voelde van een gemeenschap die gebroken was door een systeem dat onrechtvaardig is.”

Agard: “Ik dacht eerst dat de documentaire zou laten dat je ging huilen, maar dat gebeurde niet.”

Williams: “Nou, ik heb gehuild maar de omroepen twijfelden of het in de film zou passen. Ik vocht er voor, maar het werd tijdens de onderhandelingen eruit gehaald.”

Agard: “Wat zou het verschil zijn als kijkers je zagen huilen?”

Williams: “Ze waren niet in staat om in te zien hoe huilen voor deze jongens die ‘verharde criminelen’ zijn, die mensen hebben vermoord, past bij de documentaire en wat dat zou overbrengen naar kijkers. Het is moeilijk om het systeem te begrijpen waar ze in vastzitten en het kan nog moeilijker zijn om te begrijpen of te sympathiseren met deze gevangenen.”

Agard: “Zou je tenslotte kunnen onthullen wat het is met de boeken van James Baldwin waardoor jij een ommekeer in je leven meemaakte?”

Williams: “Ik was erg eenzaam en ik las Giovanni’s Room van James Baldwin. Het gaat over hem en hoe hij uit Harlem ontsnapt en naar Parijs gaat, waar hij verliefd wordt op een student genaamd Giovanni. Baldwin bloeit zowat samen met Giovanni en ik identificeerde me daarmee. Nadat ik ben afgestudeerd aan NYU ben ik naar Parijs verhuisd. Ik volgde de voetstappen van James Baldwin, maar werkte Parijs niet echt voor mij. Toch veranderde het boek mijn leven omdat ik me door het lezen van zijn boeken realiseerde dat er een grotere wereld daar buiten was. Een wijde wereld was binnen handbereik en ik omhelsde de wereld en verkende deze. Er waren geen grenzen aan wat ik kon doen. Het veranderde mijn denken waardoor ik naar Afrika kon gaan en films als Music by Prudence (2010) kon maken, een Academy Award kon winnen, een positie kon bekleden bij de Board of Governors voor de Academy of Motion Pictures Arts and Sciences en ik won drie Emmy’s deze week. Alles begon met dat boek en het punt dat James Baldwin het deed en dat ik dat ook kan doen.

Dit interview verscheen eerder bij Humans of Film Amsterdam. Volg Humans of Film Amsterdam op Facebook | Twitter | Instagram | Tumblr | De Filmkrant

Foto: © 2017-2018 Feargal Agard. Humans of Film Amsterdam.
Film: American Jail (2018); Beoordeling: ⭐⭐⭐⭐ – 4/5.
Speeltijd: 96 min. | Regisseur: Roger Ross Williams | Jaar: 2018.