PrEP* maakt veel los. Aanvankelijk als duur alternatief voor het condoom om een hiv-infectie te vermijden, nu als pressiemiddel om het bare te doen. Of is dat overdreven? De Gaykrant vraagt de mening van AMPrEP-projectleider Elske Hoornenborg: “keuzevrijheid is belangrijk bij hiv-preventie”.
Tekst: Norbert Splint
De Amsterdamse GGD startte in juni 2015 in Amsterdam een onderzoeksproject onder homomannen en transgenders naar de toepasbaarheid van PrEP voor hiv-preventie: het AMPrEP-project. PrEP is een pil met hiv-remmers die een hiv-infectie kan voorkomen. De pil is bedoeld voor mensen die geen hiv hebben, maar die wel een verhoogd risico lopen om geïnfecteerd te raken.
Doel van het project was en is om te onderzoeken of en hoeveel mannen en transen PrEP willen gebruiken, hoe trouw de tabletten worden ingenomen, hoe het PrEP-gebruik wordt ervaren en of condoomgebruik verandert. Het is de eerste keer dat PrEP in Nederland wordt onderzocht en wereldwijd de eerste keer dat deelnemers in een proefproject de keuze krijgen tussen dagelijks PrEP of PrEP volgens een vaststaand schema voor en na seks zonder condoom. Ondanks dat het project nog niet zo lang bestaat én nog wel even doorloopt (waarschijnlijk tot eind 2020) zijn er al verschillende gegevens beschikbaar. De Gaykrant sprak met Elske Hoornenborg (43), Internist-infectioloog en projectleider van het AMPrEP project. Wat weten we al en wat niet? En wat valt op?
Snel aan de slag
Elske is een Bijlmerbaby, geboren in een flat in Amsterdam Zuidoost ‘die nu niet meer bestaat’. Ze studeerde Geneeskunde aan de UvA, liep haar co-schappen in Zambia en Zweden en werkte voor Artsen Zonder Grenzen in het grensgebied tussen Afghanistan en Pakistan. Ze wist toen al dat ze internist wilde worden en dan niet oncoloog bijvoorbeeld, maar infectioloog. En dat is gelukt. Na korte tijd gewerkt te hebben in Suriname ging ze op ‘oriënterend gesprek’ bij de GGD in Amsterdam. De GGD wilde een demonstratieproject starten om te kijken hoe het nu precies in de praktijk werkt wanneer je PrEP gaat verstrekken. ‘De eerste papers over PrEP waren inmiddels verschenen, maar al te veel wisten we nog niet. Vergeet niet: PrEP werd toen nog niet zo veel gebruikt en was dus ook tamelijk onbekend. Gelukkig kon ik vrij snel aan de slag met dit initiatief en samen met het team van de GGD hebben we het AMPrEP-project op poten gezet. AMPrEP is trouwens onderdeel van het H-TEAM: Hiv Transmissie Eliminatie Amsterdam. Dat H-team doet nog veel meer: kijk maar eens op www.hteam.nl.’
Infectie uitgesloten
Truvada, de merknaam van PrEP, was al wel als middel om een hiv-infectie te behandelen geregistreerd in de VS. In Europa is het medicijn in 2016 goedgekeurd voor de preventie tegen hiv. Het is een blauwe tablet met als werkzame stoffen emtricitabine en tenofovirdisoproxil. Het hiv-virus slaagt er in afweercellen (CD4-cellen) binnen te dringen en het eigen genetisch materiaal in te bouwen in het dna van de CD4-cel. Het resultaat is een hiv-infectie. Vervolgens vermenigvuldigt het hiv-virus zich zo snel en zo sterk dat de CD4-cel knapt en sterft. De virusdeeltjes zoeken vervolgens weer andere CD4-cellen op en dan voltrekt zich hetzelfde proces. De twee werkzame stoffen in PrEP zorgen ervoor dat die inbouw in het dna van de CD4-cel niet plaatsvindt. Daardoor sterft het virus en is en infectie uitgesloten.
De pil werkt
‘Een belangrijk onderdeel van het AMPrEP-project is het monitoren van 376 homomannen of transpersonen die risicovolle seks hebben, maar geen hiv hebben,’ gaat Elske verder. ‘Een deel van hen slikt dagelijks de tablet, een ander deel doet dat in de periode rondom seks. Van de 376 die we nu al bijna drie jaar volgen heeft er slechts een hiv opgelopen tijdens PrEP gebruik en een tweede nadat hij gestopt was met PrEP. Vervelend, eufemistisch uitgedrukt, maar het bewijst wel dat de pil in nagenoeg alle gevallen werkt. Prima dus. Maar dat wisten we al, anders was PrEP in de VS niet geregistreerd als preventief geneesmiddel.’
‘Belangrijk onderdeel van het AMPrEP-project is het monitoren van 376 homomannen en transpersonen die risicovolle seks hebben, maar geen hiv hebben.’
Overweldigende interesse
Het doel van de AMPrEP-studie was anders. Op de eerste plaats wilde het team onderzoeken of mensen überhaupt wel PrEP wilden gebruiken. Daar kwamen Elske c.s. snel achter. De overweldigende interesse bleek onder meer uit het enorme aantal inschrijvingen: meer dan honderd mannen moesten worden teleurgesteld. Het was duidelijk: iedereen wilde aan de PrEP ‘Precies. Onze tweede vraag was: willen mensen die pil elke dag slikken of juist rondom een seksmoment. En de derde vraag luidde: hoe bevalt dat nou, elke dag of regelmatig zo’n pil? Tot zover de primaire doelen. Een secundair doel was verandering van seksgedrag en het optreden van andere soa’s in kaart te brengen and last but certainly not least stelden we de vraag naar de kosteneffectiviteit. Want bij gezondheid, of het nou preventie of genezing betreft, draait het nog altijd ook om geld.’
SOA-uitbraak
Het bleek dat onder de deelnemers aan het AMPrEP-project sowieso al veel soa’s en ook – meer dan gedacht – Hepatitis C-infecties voorkwamen. Echter: gedurende de looptijd van het project namen soa’s bij de deelnemers niet spectaculair toe. Diverse critici wezen erop, dat als men de pil zou slikken en zou afzien van condoomgebruik er een soa-uitbraak zou komen. Elske: ‘Dat is niet gebeurd, terwijl we wel een daling zien van condoomgebruik. Merkwaardig, een condoom beschermt immers tegen veel meer dan alleen hiv, maar ook positief natuurlijk.’
Een andere opvallende deelconclusie is dat relatief veel deelnemers aan het AMPrEP-project wisselen van het dagelijks slikken van een pil naar het gebruik rondom een seksmoment en soms ook weer terug. ‘Nou ja, eigenlijk is dat ook wel logisch. Mensen veranderen nu eenmaal gedurende hun leven. En dus ook van seksleven. Wij vonden het van het begin af aan belangrijk om beide opties aan te bieden. Tussen haakjes: wij waren de eerste studie in de wereld die dat deed trouwens. Waar het om gaat is dat je beschermd bent tegen hiv, dat je daarvoor een pil kunt slikken en dat je bij ons aangeeft hoe dat bevalt. Over dat laatste kunnen we trouwens nog geen harde conclusies trekken. En dat geldt ook voor die kosteneffectiviteit. Kijk: je kunt op je klompen aanvoelen dat als die pil goedkoper wordt en de prijs van een succesvolle hiv-therapie niet verandert dat dan de kosteneffectiviteit van PrEP toeneemt. Maar het ligt toch iets ingewikkelder. Het is beter om de slotconclusies van de AMPrEP-studie af te wachten.’
“Met mij kun je het wel zonder condoom doen,
want ik ben toch aan de PrEP…”
Keuzevrijheid heel belangrijk
Het is geen geheim dat sommige PrEP-slikkers, of ze nou deelnemer zijn aan het AMPrEP-project of niet, pochen dat ‘je het met mij wel zonder condoom kunt doen, want ik ben toch aan de PrEP.’ Maar dat valt niet bij iedereen in goede aarde. In sommige profielteksten van datingsites staan zinnen als: ‘Please, don’t push your prep agenda on me…’. Daar komt nog bij: voor sommigen is het in the heat of the moment moeilijk om tegen hun date te zeggen dat ze het niet bare willen doen, juist omdat die date door het gebruik van PrEP de indruk wekt dat hij ‘veilig’ is.
Elske: ‘Zoiets is ons ook ter ore gekomen. We gaan daarom mensen interviewen om er achter te komen welke strategieën ze nu gebruiken om hiv te voorkomen. Zelf vind ik keuzevrijheid heel belangrijk. Voor de een is het PrEP, voor de ander een condoom en voor een derde weer iets anders. Maar zoals ik al eerder zei: mensen veranderen tijdens hun leven. Keuzes kunnen dus ook wisselen. Wij willen ervoor zorgen dat alles aangeboden blijft. Dus ook PrEP. Hoe daarop gereageerd wordt binnen de community, bijvoorbeeld het onder druk zetten van je partner of date door te stellen dat je PrEP gebruikt en dat er dus niets aan de hand is, is voor ons een punt van aandacht.’
Transgenders
Tot slot: Elske geeft in alle eerlijkheid aan dat het team van AMPrEP er niet echt goed in is geslaagd om in contact te treden met transgenders. ‘Ik moet bekennen: van de 376 deelnemers zijn er twee trans. Sorry. Maar als ik dan toch even van de gelegenheid gebruik mag maken: wil je hier meer van weten of met ons meedenken mail dan naar amprep@ggd.amsterdam.nl.’
*PrEP betekent ‘pre-expositieprofylaxe’, met andere woorden: een pil die genomen wordt voordat het lichaam aan het virus wordt blootgesteld. Het is het omgekeerde van PEP, wat betekent ‘post-expositieprofylaxe’. Dat is een therapie die wordt voorgeschreven nadat het lichaam aan het virus is blootgesteld.
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
