Homohoreca langs de Amstel

Als het over homohoreca in Amsterdam gaat zullen veel mensen in eerste instantie aan de Reguliersdwarsstraat denken, die nog altijd nationaal en internationaal bekend staat als dé gaystraat van Amsterdam. Met name onder Amsterdammers zal “de Amstel” echter minstens een goede tweede plaats innemen als het gaat om bekendheid en populariteit.

Tekst: Peter Koop

Maar waar de Reguliers met enige regelmaat de media haalt en ook qua historie inmiddels goed beschreven is, is over de geschiedenis van de homozaken langs de Amstel opvallend weinig informatie beschikbaar. Dit artikel is een eerste aanzet om die leemte te vullen en kan daarmee als basis dienen voor verder onderzoek.

Amstel 14

De oudste homohorecalocatie langs de Amstel is zonder twijfel het 17^e eeuwse pand op nummer 14, waar naar verluidt al in de 18e eeuw homoseksuelen bijeenkwamen. Hoe lang dat duurde is niet bekend, wel dat hier in 1929 een homobar onder de naam Du Merlo geopend werd. Uitbater was  Arie de Vries die zelf hetero was, maar toch toestond dat de nichten op Koninginnedag met elkaar mochten dansen. De zaak was strategisch gelegen, vlakbij het urinoir onder de Munttoren, dat een drukbezochte ontmoetingsplaats voor homo’s was. Du Merlo sloot in 1934 nadat de zedenpolitie de vergunningen had laten intrekken.

Begin jaren vijftig zat in dit pand café Sombrero, dat onder een nieuwe eigenaar zo rond 1955 weer opnieuw een homopubliek aantrok. In 1963 werd de zaak overgenomen door de Pools-joodse lesbienne Selma Lewkowitz alias Moor, die verderop aan de Amstel al een zaak had (zie onder). Zij doopte Sombrero om tot Moor’s Eldorado, een bar met een heel kitscherig interieur, die relatief veel lesbische vrouwen aantrok.

Moor’s Eldorado sloot in 1983 en werd een paar jaar later opgevolgd door Gaiety een modernere zaak met een open uitstraling en veel entertainment. In 2003 werd de Gaiety gesloten en kwam hier het Wapen van London, dat geleidelijk aan een normale Tsjechische bar werd, waarmee na zo’n 80 jaar een einde kwam aan de homohoreca op deze locatie.

Rijntalder en Moor

Het tweede homocafé langs de Amstel was waarschijnlijk de zaak die Toby Rijntalder in 1936 in een niet meer bestaand pand op nummer 124 opende. Eerder had hij al een bekend homocafé aan de Nes 17 uitgebaat en als kelner in zijn nieuwe zaak werkte Arie de Vries, de vroegere exploitant van Du Merlo. Met name op Koninginnedag kwamen “nichten en potten uit alle hoeken en gaten tevoorschijn” om bij Rijntalder te dansen, ondanks dat de zaak nauwkeurig in de gaten werd gehouden door de zedenpolitie.

Aan de Amstel nr. 202, op de hoek met de Amstelstraat, had de eerder genoemde Selma Lewkowitz in 1955 al Moor’s Nightclub geopend. Het was een zaak voor zowel nichten als potten die zo succesvol was dat ze er in1963 een tweede zaak aan de Amstel 14 bij kon nemen (zie boven). Moor’s Nightclub bestond nog tot 1972. Onder de naam Palma’s Hoekje kwam in 2009 opnieuw homopubliek naar deze locatie, al was dat maar heel kort.

Amstel 54

Op nummer 54, op de hoek met de Halvemaansteeg, bevindt zich de vroegere Amstel Taveerne die in 2007 werd omgedoopt tot Amstel Fifty Four. Deze zaak is zo bekend dat menigeen denkt dat het ook de oudste homobar van Amsterdam is. Dat is niet zo, want zoals we zagen opende Du Merlo al in 1929 en is het nog steeds bestaande café ’t Mandje aan de Zeedijk zelfs nog een jaar ouder.

De Amstel Taveerne werd in 1964 geopend door Adje van Besouw. Hij maakte er het epicentrum van de typisch Amsterdamse gezelligheid en voor velen hét prototype van een Amsterdams homocafé van. Adje kreeg landelijke bekendheid toen hij (als homoseksueel) in 1977 trouwde met de lesbische zangeres Astrid Nijgh. Zij schreef in dat jaar ook het nummer “In de Amstel Taveerne” dat gezongen werd door Manfred Langer, die in die periode een relatie met Adje had.

Amstel 178

Medio jaren ’70 openden Adje en Manfred samen ook een eigen discotheek onder de naam Amstel Taveerne Club, gevestigd in een hoekpandje op nr. 178, ongeveer tegenover de huidige Stopera. Ook dit pand is sindsdien een homohorecalocatie gebleven: na De Club en Willems Club, kwam hier in 1998 de wat meer alternatieve en op een lesbisch publiek gerichte dancing You II.

In 2008 werd de You II opgevolgd door club Roque, een trendy gayzaak, opgezet door Rob de Jong, die eerder al veel succes had gehad met bar ARC in de Reguliersdwarsstraat. Roque sloot in 2014 en werd opgevolgd door een aantal verschillende heteroclubs. Eind vorig jaar werd deze plek dan toch weer een homozaak onder de naam club YOLO, opgezet door Valy Pintiuc, die voordien uitbater van Amstel Fifty Four was en waarmee na 40 jaar de cirkel dus weer rond was.

Zijstraatjes

Het succes van de homozaken langs de Amstel breidde zich ook uit naar de aangrenzende Halvemaansteeg: in 1978 opende Manfred Langer daar een eigen homokroeg onder de naam Chez Manfred, om uiteindelijk wereldberoemd te worden met discotheek iT, die hij in 1989 in de vlakbij gelegen Amstelstraat opende. Chez Manfred was destijds zo populair dat het kleine kroegje de bezoekersaantallen niet aankon en de mensen dan maar gewoon op straat dronken – vergelijkbaar met hoe het er bij de April in de Reguliersdwarsstraat aan toe ging. Aangetrokken door dit succes openden nog twee gay bars in de Halvemaansteeg: in 1982 de Montmartre en vermoedelijk begin jaren ’90 de Entre Nous.

Het was daarmee een echt homostraatje geworden, dat vooral met Koninginnedag bomvol stond. Toen in 1996 Amsterdam een eigen Gay Pride kreeg werd ook dat met een straatfeest gevierd. Later werden deze populaire feesten aan de veel ruimere Amstelkade gehouden, tot dat in 2017 wegens de veranderde verkeerssituatie niet meer mogelijk was. In de Halvemaansteeg is tegenwoordig alleen de Montmartre nog over.

Een ander zijstraatje van de Amstel waar zich homohoreca van iets andere aard bevond, is de Paardenstraat, waar eind 19e eeuw al een jongensbordeel van de beruchte uitbater Kakebeen gevestigd was. Sinds begin jaren ’50 kwamen in dit straatje een reeks barretjes waar men hoerenjongens kon oppikken, zoals Festival, Copacabana, Cupido en Cheval Neuf, die in 1982 opgevolgd werd door The Music Box. Deze zaakjes hielden het doorgaans opmerkelijk lang vol. Als laatste verdween The Music Box ergens rond 2015.

Pal om de hoek van de Paardenstraat zat aan de Amstel zelf ook een gelegenheid voor betaalde seks, namelijk het homobordeel De Boys (DB). Deze zaak sloot in 1991 en was vooral bekend om het “sex menu”, maar men kon er ook onder het genot van een (duur) biertje optredens van go-go boys, strippers en dragqueens bekijken.

Andere Amstelzaken

Naast de grote namen aan de Amstel nr. 14 en nr. 54 zijn er ook nog een reeks wat minder bekende homocafe’s geweest, maar die hier voor de volledigheid toch even genoemd moeten worden. Zo kwam medio jaren ’80 op nummer 50, vlak naast de Amstel Taveerne, de homobar Querelle, die opgevolgd werd door achtereenvolgens Eldorado, Fellows, Mix Café, Chez René, Chez en het huidige Fame.

Op nummer 60 zat eind jaren zeventig de Monopole Taveerne, dat vermoedelijk bij het Monopole hotel erboven hoorde. In het jaar 2000 werd het opgevolgd door Rouge, dat het 15 jaar volhield, een korte periode Dubbel D heette en nu als Queers Café door het leven gaat -zaken die met veel rood en gouden versieringen geheel aan het clichébeeld van nichtencafé voldoen.

Volgende op rij was een zaak die in 1988 simpelweg Amstel 102 heette en die waarschijnlijk werd opgevolgd door Milord en Macho Macho. In 2001 kwam op dit adres de Hotspot, die in 2014 gesloten werd, maar twee jaar later terugkwam op een nieuwe locatie vlakbij de Dam. Aan de Amstel nr. 106 zat in de jaren ’80 en ’90 tenslotte nog een western- en leerbar onder de naam Company.

Meer informatie

Voor wie meer wil weten over de oudste homohoreca langs de Amstel is er het boekje “De roze rand van donker Amsterdam”, dat in 1992 onder leiding van Gert Hekma werd uitgebracht. Dit beschrijft echter alleen de situatie tot aan 1970. Naar de zaken van na dat jaar is tot nog toe geen nader onderzoek verricht. Er zijn hooguit verspreide losse artikelen te vinden. De bovenstaande beschrijving pretendeert dan ook geen volledigheid en zodoende zijn aanvullingen of correcties, of mooie herinneringen, van harte welkom.